Ο Ηράκλειτος γεννήθηκε στην Έφεσο,αλλά καταγόταν από την Αθήνα.Το γένος του προερχόταν από τον βασιλιά Κόδρο,υιός του οποίου Άνδροκλος έκτισε την Έφεσο.
Εν αντιθέσει προς του προηγούμενους φιλοσόφους ο Ηράκλειτος μίλησε αυθεντικά και με τρόπο αφοριστικό.Πλην του ύφους του,το οποίο μιμήθηκε πιστά ο Νίτσε,πρωτοτύπησε επίσης στην παρουσίαση του νοήματος.Αυτό αποκρύπτεται στο βάθος των δυναμικών λέξεων,που χρησιμοποίησε και πολλάκις παρέθετε κε τέτοιο τρόπο,ώστε να είναι δυσχερέστατη η κατανίηση!Για τον λόγο αυτό απέκτησε τον τίτλο του "σκοτεινού",τον οποίο πρώτος του απέδωσε ο Ρωμαίος Λίβιος,ο οποίος,φυσικά,δεν κατόρθωσε να τον καταλάβει.
Η συμπύκνωση των εννοιών,τα ετυμολογικά σχήματα και η νοηματική ενότητα των αφορισμών δυσκολεύουν τόσο πολύ την κατανόησι των γραφομένων,ώστε ακόμη και ο ίδιος ο Σωκράτης,όταν επέστρεφε το βιβλίο του Ηρακλείτου("Περί φύσεως")στον Ευριπίδη είπε :"A μέν συνήκα γενναία οίμαι δε και α μη συνήκα"(Διογένη Λαέρτιος) δηλαδή "όσα αντελήφθην είναι γενναία,νομίζω δε ότι γενναία θα είναι και όσα δεν αντελήφθην"!!
Εν πάση περιπτώσει εκείνα που μετά βεβαιότητας γνωρίζουμε ότι ο Ηράκλειτος δίδαξε,ότι ο πόλεμος αποτελεί τον δημιουργό της παγκόσμιας τάξης.Ο αγώνας δεν επιτρέπεται να εκλείψει,διότι τότε θα σταματήσει η εξέλιξη και η προαγωγή των αξιών,η οποία εξασφαλίζεται μόνο μέσω της αδιάκοπης πάλης.Ο πόλεμος είναι ο πατέρας όλων των πραγμάτων και ο βασιλιά όλων των όντων.Και άλλους μεν τους αναδεικνύει θεούς και άλλους ανθρώπους,άλλους τους κάνεις δούλους και άλλους ελεύθερους :"πόλεμος πάντων μεν πατήρ έστι,πάντων δε βασιλεύς,και τους μεν θεούς έδειξε τους δε ανθρώπους,τους μεν δούλους εποίησε τους δε ελευθέρους"(53).
Ο Ηράκλειτος πιστεύει στον Θεό,τον οποίο θεωρεί ως πραγματικότητα ανεξάρτητα από τα όντα και υπεράνω αυτών,άρα υπερβατική.Συγχρόνως δε ισχυρίζεται ότι ο Θεός είναι ο μόνος σοφός,που γνωρίζει να κυβερνά τα πάντα μέχρι της τελευταίας των λεπτομεριών"Εν το σοφόν,επίσταται γνώμην ετεή κυβερνάται τα πάντα,διά πάντων"(41).Η σοφία του Θεού είναι ασύγκριτη με την σοφία του ανθρώπου και όχι μόνο αυτή,αλλά και η ωραιότητα του Θεού και όλες οι λοιπές ιδιότητες του δεν συγκρίνεται με εκείνες του ανθρώπου.Αν τολμήσουμε να τις συγκρίνουμε τότε και ο σοφότατος των ανθρώπων θα αποδειχθεί μπρος τον Θεό πίθηκος καθ'όλα "Ανθρώπων ο σοφώτατος προς Θεόν πίθηκος φανείται και σοφία και κάλλει και τοίς άλλοις πάσιν"(83).
Προφανώς ο Ηράκλειτος αναγνωρίζει την ύπαρξη της θείας πρόνοιας,η οποία φροντίζει,όπως γράφει,όλα τα ζώα που βρίσκονται στην γη και τα οποία κατευθύνονται στην τροφή των,δια των χτυπημάτων που προέρχονται από τον Θεό,ο οποίος ως ποιμένας τα καθοδηγεί "πας ερπετόν θεού πληγή νέμεται"(11).Θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε το απόσπασμα αυτό του Ηρακλείτου με το εδάφιο 26 κεφ. στ' του κατά Ματθαίου Ευαγγελίου,όπου ο Χριστός λέει ότι ο Θεός φροντίζει για την τροφή των πετεινών του ουρανού.
Πλην της αρχής του πολέμου ο Ηράκλειτος θεμελίωσε άλλες δυο σπουδαίες αρχές.Την αρχή της ενότητας των αντιθέσεων,κατά την οποία μπορεί τα πράγματα να εμφανίζουν αντιτιθέμενες απόψεις,αλλά κατά βάθος συγκροτούν μία ενότητα.Τελική δε ενότητα όλων των αντιθέσεων είναι ο Θεός,ο οποίος περιλαμβάνει το σύνολο των αντιθέσεων.Αυτός είναι ημέρα-νύκτα,χειμώνας-θέρος,πόλεμος-ειρήνη,χορτασμός-πείνα"Ο Θεός ημέρα-νύκτα,χειμών-θέρος,πόλεμος ειρήνη,κόρος λιμός"(67).Και την αρχή της συνεχούς εξέλιξης των πραγμάτων.Το περίφημο "τα πάντα ρεί" αποδίδεται στον Ηράκλειτο,από μία φράση του Αριστοτέλη ευρισκόμενη στο έργο του "Μετά τα φυσικά"(6),όπου αναφέρεται,ότι ο Πλάτων από μικρή ηλικία πίστευε στην γνώμη των οπαδών του Ηρακλείτου,ότι όλα ρέουν διαρκώς.Αληθώς ο Ηράκλειτος δίδαξε την συνεχή ροή των πραγμάτων,αλλά συγχρόνως δέχεται και την σταθερότητα,ως υπάρχουσα στο σύμπαν και η οποία εκδηλώνεται μέσω του λόγου,ο οποίος υπονοεί την ουσία της πραγματικότητας,που αιωνίως παραμένει σταθερή.
Ο κόσμος,διδάσκει ο Ηράκλειτος,προήλθε από το πύρ και καταλήγει στο πύρ.Γεννάται από το πύρ και εκπυρούμενος καταστρέφεται για να δημιουργηθεί πάλι από το πύρ κ.ο.κ.Αυτές όμως οι ατελείωτες εναλλαγές συντελούνται κατά τρόπο καθορισμένο.Πάντως ο κόσμος δεν δημιουργήθηκεούτε από τον άνθρωπο,ούτε από τον Θεό,αλλά υπήρχε και θα υπάρχει αιωνίως "Κόσμον τον δε,τον αυτό απάντων,ούτε τις θεών ούτε ανθρώπων εποίησεν,αλλ'ην αεί και έστιν και έσται πύρ αείζωον,απτόμενος μέτρα και αποσβεννύμενον μέτρα"(30).
Ο Ηράκλειτος πιστεύει,ότι το σύμπαν λειτουργεί μία διαδικασία απαρτιζομένη εκ της "χρησμοσύνης"(το πυρ λαμβάνει μορφή στοιχείων)και του "κόρου"(τα στοιχεία επανέρχονται στο πυρ).Η διαδικασία αυτή αποδεδειγμένα σήμερα ισχύει στην πρωταρχική ύλη,η οποία είναι αραιή και κινείται έντονα.Όταν δια της κίνησης της συσσωρεύεται,δημιουργούνται οι μορφές της ύλης,οι οποίες περιέχουν ενέργεια αντιστρόφως ανάλογη της συντελεσθείσης συσσωρεύσεως.Όταν απεναντίας σε αυτές τις μορφές ύλης πραγματοποιείται αραίωση,τότε οι μορφές επανέρχονται στην αρχική τους κατάσταση η οποία είναι κοινή για όλες και η οποία κατά τον Ηράκλειτο λέγεται "πύρ".Ονόμασε δε ο Ηράκλειτος την αρχική ύλη των όντων "πύρ",διότι το πύρ παρουσιάζει από από τα γνωστά στοιχεία την μεγαλύτερη κινητικότητα και αστάθεια.Όθεν κακώς δόκιμοι ερμηνευτές του Ηρακλείτου αποδίδουν στο πύρ την συνήθη έννοια της φωτιάς.
Αλλά ας έλθουμε τώρα στις πολιτικές πεποιθήσεις του Ηρακλείτου οι οποίες ευτυχώς είναι απολύτως σαφείς.
Μισεί την δημοκρατία,η οποία μέσω της πλαστής εξίσωσης των ατόμων εξαφανίζει τις προσωπικότητες.Ο Ηράκλειτος πιστεύει και το διακηρύσσει,ότι οι πολλοί είναι κακοί,ενώ καλοί είναι οι ολίγοι "οι πολλοί κακοί,ολίγοι δεαγαθοί"(104).Αρνείται επίσης την κυριαρχία των περισσοτέρων ,οι οποίοι δεν είναι όπως οι άριστοι,που αντί όλων των φθαρτών πραγμάτων επιδιώκουν την αιώνια δόξα.Οι πολλοί λέει ο φιλόσοφος,ικανοποιούνται με το να είναι χορτασμένοι,ακριβώς όπως τα κτήνη "αιρούνται γαρ νε αντί απάντων οι άριστοι,κλέος αέναον θνητών,οι δέ πολλοί κεκόρηνται όκωσπερ κτνήνεα"(29).Η εξουσία λοιπόν δεν πρέπει να δίδεται σε αυτούς αλλά στους λίγους και ακόμη και σε ένα,που αξίζει για δέκα χιλιάδες,αν βέβαια είναι άριστος "είς εμοί μύριοι,εάν άριστος ή"(49)και του οποίου η θέληση αποτελεί νόμο στον οποίο οφείλουμε υπακοή "νόμος και βουλή πείθεσθαι ενός"(33).
Εκεί όμως που ο Ηράκλειτος εξαπολύει παραστατικά όλο του το μίσος κατά της δημοκρατίας είναι στην περίπτωση της εξορίας του Ερμοδώρου.Αξίζει,είπε στους Εφέσιους,όλοι όσοι είναι ενήλικοι να κρεμασθούν και να αφήσουν την διοίκηση της πόλης στους ανήλικους,διότι τον Ερμόδωρο,που υπήρξε ο πλέον χρήσιμος των πολιτών τον εξόρισαν λέγοντας "μεταξύ μας να μην υπάρχει κανείς ωφελιμώτατος,αν όμως υπάρχει,να φύηει,να ζήσει σε άλλη χώρα,με άλλους ανθρώπους "(Άξιον Εφεσίοις ήβηδον απάγξασθαι πάσι και τοίς ανήβοις την πόλιν καταλίπειν,οίτινες Ερμόδωρον άνδρα εαυτών ονήιστον εξέβαλον φάντες:ημέων μηδέ είς ανήηστος έστω,εί δέ μή άλλη τε και μετ'άλλων"(121)).Χάριν της ιστορίας,αναφέρω ότι,ο Ερμόδωρος ήταν νομοθέτης και κατά τον Πλίνιο συνέταξε την ρωμαϊκή δωδεκάδελτο!
Πλην της δημοκρατίας,ο Ηράκλειτος μισεί και την δικτατορία τασσόμενος ανεπιφυλάκτως υπέρ της εξουσίας της μεοψηφίας των εκλεκτών(ολίγων κ'αγαθών).Τις πολιτικές απόψεις του ο Ηράκλειτος μνημονεύει και ο Γερμανός φιλόσοφος Τσέλλερ,ο οποίος στο βιβλίο του "Η φιλοσοφία των Ελλήνων εις την ιστορική της ανάπτυξιν" γράφει ότι ""ο Ηράκλειτος ως γεννημένος αριστοκράτης υπήρξε εχθρός τόσο της δικτατορίας,η οποία επεβλήθη δια κάποιο διάστημα στην πατρίδα του,όσο και της δημοκρατίας,της οποίας τα έργα τον έκαναν να αδειάσει τόσο πολύ,ώστε απεσύρθη στην ερημιά του ναού της Αρτέμιδος".
* Αν σας άρεσε το άρθρο κάντε ένα like και κοινοποιήστε το στους φίλους σας!
Πηγή
